چرا دسترسی به رساله ها و رساله ها باید آزاد باشد؟
به گزارش کنکوری دانشجویان بعنوان پژوهشگر، به منابع پرارزش در رابطه با رشته های خود مانند رساله ها و رساله ها نیاز دارند و موسسات آموزشی و پژوهشی باید از دسترسی آزاد به منابع پژوهشی حمایت کنند تا اطلاعات به راحتی برای پژوهشگران، دانشمندان و دانشجویان در دسترس باشد. علیرغم این بعضی از مراکز آموزشی و پژوهشی از دسترس قرار دادن رساله ها و رساله های خود خودداری کرده و علل متنوعی را برای این عدم دسترسی اعلام می کنند. پژوهشگران با انجام یک مطالعه عوامل موثر در دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها در موسسات آموزشی و پژوهشی ایران را بررسی کردند.
به گزارش کنکوری به نقل از ایسنا، دسترسی آزاد به متون علمی و پژوهشی؛ یعنی دسترس پذیری مجانی این متون از راه اینترنت برای همگان و هر استفاده کننده ای برای خواندن، انتقال به کامپیوتر شخصی، کپی برداری، توزیع، چاپ، جستجو و اتصال به منابع تمام متن این مقالات و استفاده از آنها برای هر منظور قانونی مجاز است و این کار بدون هرگونه محدودیت مالی، قانونی و فنی به جز محدودیت دسترسی به خود اینترنت میسر است.
دسترسی آزاد منافع گوناگونی به همراه دارد. برای نمونه می تواند در جلوگیری و شناسایی کلاهبرداری های در ارتباط با اطلاعات پژوهشی و تشویق به تهیه داده ها و کدهای باکیفیت و در نتیجه کاهش خطاها کمک نماید. دسترسی آزاد همینطور سبب دیده شدن، خوانده شدن و افزایش ارجاعات کارهای پژوهشی می شود و می تواند تقویت پیشرفت علمی و نوآوری را به دنبال داشته باشد. دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی، به علت در اختیار داشتن رساله ها و رساله های دانشجویان می توانند اطلاعات مورد نیاز پژوهشگران را فراهم نمایند.
با وجود اینکه کارکرد اصلی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی، تولید و انتشار و اشاعه دانش است و خیلی از دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی پیشرفته جهان، امکان دسترسی آزاد به رساله ها و رساله های دانشگاه خویش را فراهم نموده اند، اما شواهد نشان داده است که در ایران امکان دسترسی آزاد به این منابع، با موانع و محدودیت های گوناگونی مواجه می باشد و بیشتر دانشگاه ها به علل مختلف از ایجاد امکان دسترسی آزاد اجتناب می کنند.
بر همین اساس؛ محققان پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با انجام یک مطالعه به بررسی عوامل موثر در دسترسی آزاد به تمام متن و یا تصویر رساله ها و رساله ها در موسسات آموزشی و پژوهشی ایران پرداختند.
در این مطالعه ۱۴ نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و مراکز پژوهشی شهر تهران شرکت کردند و پژوهشگران با استفاده از پرسش نامه نظرات شرکت کنندگان در مورد تأثیر دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها را مورد بررسی قرار دادند.
یافته های به دست آمده از این مطالعه حاکی از این بود که ۴۸ عامل پیش برنده، ۹ عامل بازدارنده و ۱۲ عامل بازدارنده در دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها نقش دارد. موسسات آموزشی و پژوهشی می توانند با تکیه بر عوامل پیش برنده، دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها را توسعه بخشند و با رفع عوامل بازدارنده، امکان ارتقا و بهبود دسترسی آزاد به آنها را فراهم نمایند.
نتایج این پژوهش نشان داده است که عواملی نظیر قوانین و مقررات، تاثیر اجتماعی، فناوری اطلاعات، اعتبار نویسنده، مشاهده پذیری، آگاهی ادراکی، نگرش نسبت به دسترسی آزاد، خودباوری در انتشار دانش، کنترل پذیری، سازگاری ادراکی و فرهنگ، بر دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها تاثیر دارند.
بر اساس این نتایج؛ قوانین و مقررات دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها اثرگذار است و وضع قوانین و مقرارتی که از دسترسی آزاد به این منابع و همچینین حقوق نویسندگان اثر حمایت کند، الزامی است.
در دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها، نگرانی هایی در زمینه کپی برداری، نقض حقوقی مادی و معنوی اثر و سرقت علمی وجود دارد و نویسندگان این عوامل را همچون موانع مهم در دسترسی آزاد به انتشارات علمی مطرح می کنند. برای غلبه بر این نگرانی ها، موسسات آموزشی و پژوهشی باید با آگاهی دانشجویان و پژوهشگران از قوانین و مقررات موجود در این حوزه که از سوی وزارت علوم وضع و ابلاغ گردیده (مانند آئین نامه و دستورالعمل پشتیبانی از پدیدآورندگان رساله ها و رساله ها و قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی) این نگرانی ها را برطرف کنند.
همچنین برای پیشگیری از تقلب از آثار، موسسات آموزشی و پژوهشی می توانند زمان دسترسی به رساله ها و رساله ها را محدود کرده و یا از خود دانشجویان هنگام عرضه رساله یا رساله درباره محدودیت احتمالی برای زمان دسترسی سوال کنند. همینطور استفاده از نرم افزارهای کشف تقلب در آثار علمی، روش دیگری برای رفع نگرانی صاحبان اثر است.
بر اساس بررسی های این تحقیق؛ افراد مافوق نویسنده، همکاران نویسنده و افرادی که برای نویسنده مهم هستند، می توانند بر تمایل او بر دسترسی آزاد اثرگذار باشند.
بنابراین برای بهبود و توسعه دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها، روسای موسسات آموزشی و پژوهشی باید با اقداماتی مانند ترویج فرهنگ دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها را در موسسات انجام دهند. همینطور افزایش آگاهی و دانش دانشجویان در مورد مزایای دسترسی آزاد، آموزش استفاده از نرم افزارهای انتشار و... می تواند از دیگر اقدامات باشد.
نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان داد که دسترسی آزاد می تواند اعتبار نویسنده را افزایش دهد، احساس دانشمند بودن برای نویسنده ایجاد نماید و رساله یا رساله وی را مشهور کند. این افزایش اعتبار، عامل انگیزشی برای نویسندگان به حساب می آید و می تواند آنها را به در دسترس قرار دادن رساله ها و رساله هایشان تشویق کند.
بر اساس نتایج این مطالعه؛ دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها می تواند تا حدی، مشاهده پذیری رساله ها و رساله ها را افزایش داده و دسترسی به آنها را آسان تر کند و در نتیجه تعداد خوانندگان آنها را زیاد می کند.
پژوهشگران این مطالعه بر مبنای نتایج به دست آمده، راهکارهای اجرایی را برای افزایش دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها پیشنهاد کردند:
- وضع قوانین و مقررات برای پشتیبانی از دسترسی آزاد به رساله ها و رساله ها، کپی از آثار و جلوگیری از نقض حقوق مادی و معنوی آثار و سرقت علمی؛
- اجرای برنامه هایی برای ترویج فرهنگ دسترسی آزاد به اطلاعات علمی توسط موسسات، انجمن های علمی و نهادهای ترویج علم؛
- بهبود زیرساخت های فناوری موسسات آموزشی و پژوهشی و استفاده از آخرین دستاوردها در این زمینه؛
- افزاش امکانات لازم برای مشاهده رساله ها و رساله ها و انجام اقداماتی مانند تبدیل نسخه فیزیکی به نسخه الکترونیکی و بهبود زیرساخت های فنی دانشگاه و اجبار دانشجویان به بارگذاری رساله ها و رساله ها در سایت دانشگاه؛
- افزایش آگاهی و دانش فنی دانشجویان و اعضای هیئت علمی در زمینه دسترسی آزاد برای افزایش ادراک مثبت آنها در مورد دسترسی آزاد.
در انجام این تحقیق فرهاد شیرانی، هانیه هدائی و لیلا نامداریان؛ پژوهشگران پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با یکدیگر مشارکت داشتند.
یافته های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان «توسعه راهکارهایی برای دسترسی به تمام متن رساله ها و رساله ها در بافت موسسات آموزشی و پژوهشی ایران» در نشریه علمی پژوهش نامه پردازش و مدیریت اطلاعات زیر نظر پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) انتشار یافته است.
منبع: konkoorist.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان کنکوری در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب کنکوری
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
= ۷ بعلاوه ۵