پس از ۱۰۰ سال بی برنامگی در بازگشت متخصصان به كشور اعلام شد
بازگشت ۱۴۰۰ متخصص ایرانی به كشور، استفاده از ظرفیت تبدیل ایران به ارزان ترین مقصد گردشگری دنیا
كنكوری: باوجود این كه ایران در یكصد سال گذشته وارد عرصه اعزام دانشجو به خارج از كشور شده است و اقدامی برای بازگشت آنها به كشور ترتیب نداده است، اما در چارچوب اجرای طرح ˮبازگشتˮ 1400 متخصص ایرانی مقیم خارج به كشور بازگشتند، همچنین 5 هزار نفر نیز در چارچوب برگزاری سمینار و كارگاه های آموزشی با ایران تعامل دارند؛ ضمن آنكه به اعتقاد سیاستگذاران حوزه مهاجرت نخبگان در دنیا سوژه ˮتبادل مغزهاˮ بجای ˮفرار مغزهاˮ مطرح است؛ چونكه امروزه حضور فیزیكی متخصصان در كشورهای مربوط چندان مهم نیست، بلكه ارتباط داشتن و بهره مندی از دانش و تجربیات آنها از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد.
دكتر بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در پژوهشكده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف در گفت و گو با ایسنا با اشاره به برخی گزارش های انتشار یافته درباب میزان خروج نخبگان به نقل از نهادهای بین المللی، اضافه كرد: از آن جمله می توان به گزارش صندوق بین المللی پول اشاره نمود كه به این گزارش بسیار استناد شد، در صورتیكه این گزارش صندوق بین المللی پول در سال ۲۰۰۹ عملا وجود خارجی نداشت.
وی "بانك اطلاعاتی مهاجران در منطقه OECD" را یكی از مراجع معتبر اطلاعاتی در زمینه میزان مهاجرت كشورها دانست و اظهار داشت: منطقه OECD حدود ۳۰ كشور اصلی "مهاجرپذیر" دنیا را دارد و داده ای كه در آن جمع آوری می شود، اطلاعاتی است كه از طرف كشورهای مهاجر پذیر اصلی دنیا اطلاعات مهاجران ورودی را ثبت می كنند.
وی سازمان بین المللی مهاجرت (IOM) را از دیگر نهادهای معتبر درانتشار گزارش های در رابطه با مهاجرت ذكر كرد و تصریح كرد: این سازمان وابسته با سازمان بین المللی است و گزارش های سالیانه World Migration Report را ارائه می دهد و تابحال این سازمان گزارش های مربوط به سال ۲۰۱۹ را منتشر نكرده است.
صلواتی با تاكید بر اینكه دو مرجع "بانك اطلاعاتی مهاجرت در منطقه OECD" و "سازمان بین المللی مهاجرت" دو پایگاه آماری معتبر جهانی برای ارائه آمارهای مهاجرت كشورها است، اظهار نمود: البته بانك جهانی (World Bank) نیز به صورت موردی در چارچوب گزارش هایی با رویكرد "اقتصاد مهاجرت" آمار و ارقامی را ارائه می دهد.
مدیرگروه مهاجرت پژوهشكده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف افزود: چنانچه بخواهیم رتبه ایران را در جهان در شاخص مهاجرت اعلام نماییم، نیاز است دو نكته را در نظر بگیریم؛ یكی اینكه آیا در داخل كشور آمارهای مربوط به مهاجرت را به صورت مجزا و مدون تهیه و منتشر می نماییم كه پاسخ آن منفی است.
وی افزود: از طرف دیگر داده های بین المللی برمبنای داده های ملی تهیه می شود، ولی از آنجایی كه كشوری مانند ایران هیچ داده بین المللی را به صورت منسجم تهیه نمی كند، اساس آمارهای سازمان های بین المللی مبتنی بر داده های كشورهای مهاجرپذیر است و با یكسری روش های تخمینی و مدل سازی، كل داده مربوط به مهاجرت را اعلام می كنند.
صلواتی در پاسخ به این پرسش كه چرا هم اكنون توجه ما بر داده های بین المللی است، اظهار داشت: به دلیل آنكه تهیه آمارهای منسجم در این زمینه در كشور شكل نگرفته است.
آمارهایی كه بطور كامل اعلام نشد
وی با اشاره به آمارهای مربوط به مهاجرت در ایران برمبنای پیمایش های انجام شده، اشاره كرد: در سال ۱۳۹۵ پیمایشی تحت عنوان پیمایش "وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی جامعه ایران" از طرف معاونت فرهنگی شهرداری تهران اجرایی شد. این مطالعات بر روی جامعه ۸۲ هزار نفری بوده است و در نتایج این مطالعات اشاره شد كه ۲۹.۸ درصد از مردم ایران "تمایل" به زندگی در خارج از كشور دارند.
صلواتی افزود: انتشار این آمار سرو صدای زیادی كرد؛ ولی كسی اصل این پیمایش را مطالعه نكرد، جزئیات آن مطرح نشد و تراز جهانی در این زمینه عرضه كرده نشد. زمانی كه می خواهیم در زمینه ای مانند مهاجرت و زندگی در خارج از كشور داده ای ارائه دهیم، یعنی می خواهیم وضعیت زندگی بین المللی را با داخل بسنجیم؛ بدین جهت حتما نیاز است تراز بین المللی در نظر گرفته شود و ببینیم نسبت "میل به مهاجرت" در دنیا و در ایران به چه میزان است و آیا نسبت به تراز بین المللی، ایران از رتبه متوسط جهانی بالا برخوردار می باشد یا خیر.
وی با اشاره به اینكه این معضل و مشكلی است كه ما در ارائه آمارها با آن مواجه هستیم، اظهار نمود: برای مثال پیمایش فوق الذكر دارای سوالات بی شماری است كه تنها یكی از این سوالات به سوژه میل به مهاجرت می پردازد، ضمن آنكه این پیمایش درباره مهاجرت نبوده، بلكه یك مطالعه اجتماعی كلی بوده است.
صلواتی با اشاره به اینكه در مطالعات در رابطه با مهاجرت، لازم است دلیلهای، انگیزه ها و سایر مسایل بررسی شود، افزود: علاوه بر آن نباید فراموش نماییم كه در این پیمایش صحبت از "تمایل" به مهاجرت شده است، نه "قصد" مهاجرت. این دو سوژه دو مقوله متفاوت هستند.
بگفته این محقق حوزه سیاستگذاری، تحقیقات نشان می دهد كه در همه جای دنیا حتی در قاره های آمریكا و اروپا "میل به مهاجرت" بالا است و در بیشتر نقاط دنیا شامل آسیا و خاورمیانه شكاف بزرگی میان "میل" و "قصد" مهاجرت وجود دارد؛ چونكه معمولاً میزان میل به مهاجرت چند برابر قصد مهاجرت است.
صلواتی با اشاره به اینكه آمارهایی كه درباب میل به مهاجرت اعلام شده، مربوط به سال ۹۵ است، اظهار داشت: با عنایت به شرایط اقتصادی یكی دو سال اخیر، امكان دارد میل به مهاجرت به خارج در كشور افزایش یافته باشد؛ ولی ما به سبب آنكه آماری در این زمینه نداریم، هنوز نمی توانیم تخمین دقیقی در این زمینه ارائه دهیم، ولی با این وجود پیمایش های "میل سنجی" در بین گروه های مختلف در این زمینه در دستور كار ما قرار دارد.
آمارهای محرمانه ای كه محرمانه نیست
مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در پژوهشكده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به تبعات ناشی از عدم ارائه آمارهای صحیح از میزان مهاجرت، ادامه داد: نه تنها در طول ۴۰ سال گذشته، بلكه در طول تاریخ مدرن ایران به خصوص از دوره مشروطه تا كنون سوژه مهاجرت و برگشت ایرانی ها همواره رخ داده و از زمانی كه برخی از ایرانی ها برای تحصیل علوم و فنون نوین در دوران قاجار به خارج اعزام شدند، كشور با پدیده "مهاجرت های رفت و برگشتی" و در مواقعی "مهاجرت یك طرفه" مواجه بوده است.
وی این رفت و آمد دانشجویان ایرانی به خارج را به سبب كسب دانش و فناوری از سایر كشورها دانست و اظهار نمود: از همان زمانی كه تعامل و رفت و آمد به خارج را شروع كردیم، مانند خیلی از اقدامات دیگر به شكل كامل انجام نشد؛ به این معنا كه اداره اعزام دانشجو در اداره علوم و یا امور خارجه آن زمان شكل گرفته بود و دانشجویان و یا افرادی را به خارج از كشور اعزام می كردند.
صلواتی افزود: ولی جالب است كه مركز و یا دفتری بعنوان دفتر "مدیریت مهاجرین ایرانی" هیچ گاه شكل نگرفت و این در شرایطی است كه در همان زمان نه تنها مهاجرانی از ایران به خارج می رفتند، بلكه مهاجران ورودی از كشورهای همسایه مانند عراق و افغانستان نیز داشتیم.
وی با اشاره به اینكه به طور كلی ارائه آمارهای مربوط به مهاجرت یك مشكل ریشه دار در كشور است؛ چونكه كشور همواره فاقد یك نهاد تخصصی در رابطه با مدیریت مهاجرت بوده است، اشاره كرد: این نهاد باید حداقل در طول ۵۰ سال قبل در كشور شكل می گرفت و هرچه به دهه های اخیر می رسیم، خلأ یك ساز و كار مدیریت و اطلاع رسانی مهاجرت كه داده های مهاجرتی را به شكل نظام مند جمع آوری كند و بعد به صورت منظم تدوین كرده و در اختیار عموم قرار دهد، احساس می شود؛ بدین جهت شاهدیم كه از خلأ چنین نهادی در حوزه مهاجرت و پدیده فرار مغزها سوءاستفاده های زیادی می شود.
مدیر رصدخانه مهاجرت ایران با اشاره به اینكه در جامعه همگی به این داده غلط استناد كرده بودند كه ایران دارای بالاترین آمارهای مربوط به فرار مغزها در دنیا است، ولی كسی متاسفانه این مساله را راستی آزمایی نكرده است، افزود: این امر دلیل نمی گردد كه آمارها را تهیه و منتشر نكنیم، ولی تاكید می كنم بیشتر از آنكه مشكل ما ناشی از عدم ارائه آمارها باشد، مربوط به عدم توجه به این مساله اساسی است كه ما باید مساله مهاجرت را بطور منظم و پیوسته رصد و پایش نماییم و این داده های آماری را در جهت مدیریت امور مهاجرت در كشور مورد استفاده قرار دهیم.
وی با اشاره به اینكه رصد و پایش مهاجرت با استفاده از شناسه منحصر بفرد "كد ملی" امكان پذیر است، اضافه كرد: با وجود آنكه داشتن آمارهای مربوط به ایرانی ها مقیم خارج و همین طور آمارهای مربوط به میزان بازگشت مهاجران از خارج به داخل، برای كشور بسیار مهم است؛ متاسفانه سازمان های متولی همكاری لازم را در این زمینه با یكدیگر ندارند.
صلواتی با اشاره به اقدامات اخیر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای ساماندهی داده های در رابطه با خروج و بازگشت نخبگان، اشاره كرد: ولی هنوز فعالیت های جامع و منسجم در این زمینه در كشور صورت نمی گیرد. از طرف دیگر حتی شاهد انفعال و كم تحركی نهادهای بین المللی در رابطه با این مساله در كشور هستیم، بطوریكه برای مثال دفتر سازمان بین المللی مهاجرت وابسته به سازمان ملل در تهران راه اندازی شده و مشغول به فعالیت است و این سوال مطرح است كه چرا این دفتر كه با استانداردها و بودجه بین المللی وارد كشور شده، فعالیت منسجم و شایان توجهی در این عرصه ندارد.
وی افزود: چرا كشور جنگ زده ای مانند یمن دفتر امور مهاجرت دارد و آمار مهاجرتی دارد؛ ولی كشوری با مقیاس و مقدورات ایران، آمارهای در رابطه با مهاجرت را در اختیار ندارد. حل این چالش نیاز به همت و بودجه و از همه مهمتر گذر از حاشیه است؛ چونكه سوژه مهاجرت گرفتار نوعی حاشیه شده و همه به دنبال این هستند كه این مقوله را به حالت صفر و یك تجزیه و تحلیل كنند.
این عضو پژوهشكده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به نقش رسانه ها در تصویرسازی و برچسب زدن به آمارهای مهاجرت، اظهار داشت: اخبار انتشار یافته در این زمینه گرفتار نوعی "تلخ انگاری" شده و رسانه ها غالباً با انتخاب تیترهای تلخ و منفی به دنبال جذب مخاطب حداكثری هستند، ولی این امر نباید به شكلی باشد كه واقعیات را با رویكردهای جهت دار به مخاطب عرضه كنند.
وی با تاكید بر اینكه انعكاس آمارهای مربوط به مهاجرت در رسانه ها به شكلی شده كه بنظر می رسد رسانه ها در حال شكل دادن به ذائقه مخاطبان هستند، اظهار داشت: این تغییر ذائقه مخاطبان از یك سو و ندادن آمارها و سیاه نمایی وضعیت مهاجرت در ایران دست به دست هم داده است تا سیمای تلخی از مهاجرت نخبگان در كشور ارائه شود.
اجرای طرح "بازگشت"خروج از وضعیت انفعالی
صلواتی با اشاره به اینكه تعاملات سازنده ای با مركز ارتباطات بین المللی معاونت علمی به وجود آمده است، اشاره كرد: در ضمن ۳ سال قبل طرحی در زمینه همكاری با متخصصان ایرانی خارج از كشور با عنوان "طرح بازگشت" در دستور كار معاونت علمی قرار گرفته و اجرایی شده است و شاهد می باشیم كه در فضای انفعالی فعلی، نهادی با امكانات محدود، در سطح استانداردهای كشورهای در حال توسعه توانسته است زیرساخت هایی را برای تسهیل بازگشت و ماندگاری ۱۴۰۰ نفر از متخصصان ایرانی مقیم خارج فراهم آورد، ضمن آنكه حدود ۵ هزار نفر از این متخصصان در چارچوب برگزاری سمینار و كارگاه های آموزشی به كشور آمدند.
وی با اشاره به اینكه این تعداد بازگشت متخصصان به كشور در حالی صورت گرفت كه در یكصد سال قبل هیچ سیاست مشخص و برنامه منسجمی برای مساله مهاجرت در كشور نداشته ایم، اظهار نمود: طرح "تسهیل بازگشت" جزو معدود اقداماتی است كه اجرایی شده، ضمن آنكه از طرف معاونت علمی نیز آمارهای مربوط به بازگشت متخصصان ایرانی از دانشگاه های برتر دنیا به داخل كشور ارائه می شود.
مدیر گروه مهاجرت پژوهشكده سیاستگذاری دانشگاه شریف، در عین حال با اشاره به اینكه هدف از ارائه این آمارها به هیچ وجه توجیه كننده وضع نامطلوب فعلی و یا نفی مشكلات این حوزه و یا این كه اعلام گردد كشور با معضل مهاجرت نخبگان مواجه نیست، اظهار داشت: وقتی درباره بازگشت متخصصان به كشور بحث می شود، منظور انكار واقعیات و یا نادیده گرفتن مشكلات گذشته و فعلی نیست، ولی می خواهیم بگوییم كه با وجود همه مشكلات تعداد ۱۴۰۰ نفر از دانش آموختگان دانشگاه های خوب دنیا با بهره مندی از حمایت های تشویقی معاونت علمی به كشور بازگشته اند و فعالیت های خوبی را نیز انجام دادند و درصد بسیار كمی از آنها مجدداً از كشور خارج شدند.
فرار مغزها یا تبادل مغزها
وی با انتقاد از به كار بردن واژه "فرار مغزها"، با تاكید بر اینكه این عبارت مربوط به ادبیات ۵۰ سال قبل است، اظهار داشت: در دنیا سوژه "تبادل مغزها" بجای فرار مغزها مطرح است؛ چونكه امروزه حضور فیزیكی متخصصان در كشورهای مربوط چندان مهم نیست، بلكه ارتباط داشتن و بهره مندی از دانش و تجربیات آنها از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد.
صلواتی، نمونه بارز آنرا پروفسور سمیعی بعنوان چهره شاخص حوزه مغز و اعصاب دانست كه در رفت و آمد به كشور خدماتی را به هموطنان ارائه می دهد و تصریح كرد: نمونه دیگر مریم میزاخانی بود كه برای آنكه بتواند مهمترین جایزه حوزه ریاضیات را دریافت كند، لازم بود تا در بهترین دانشگاه های دنیا تحصیل كند.
وی افزود: برمبنای مطالعات و پیمایش هایی كه انجام دادیم، مشاهده كردیم كه بیشتر متخصصان ایرانی علاقه مند به حفظ تعامل و ارتباط و همكاری با ایران هستند، ولی باید یادمان باشد كه این تعامل را نباید به حضور فیزیكی آنها در كشور محدود نماییم.
مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در پژوهشكده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف به اعلام فراخوان جذب هیات علمی دانشگاه ها از طرف وزارت علوم اشاره نمود و افزود: این فراخوان در سال دو بار منتشر می شود و ظرفیت جذب در دانشگاه های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مجموع تنها ۱۶۰۰ نفر در سال است كه حتی با فرض استفاده حداكثری از این ظرفیت، این میزان در مقابل حجم كثیر فارغ التحصیلان دكتری در داخل و خارج از كشور عدد بسیار ناچیزی است و پس می بینیم كه اساساً ظرفیت جذب و نگهداشت متخصصان و فارغ التحصیلان در دانشگاه ها در داخل كشور چندان بالا نیست و به ناگزیر حجم قابل توجهی از توانمندی های آنها بلا استفاده مانده و یا تلف می شود. بر همین مبنا ما به صورتی با پدیده "اتلاف مغزها" در كشور روبرو خواهیم بود و بدین جهت تعاملات رفت و برگشتی با خارج از كشور برای كشورهایی همچون ایران كه با اشباع شدگی نیروی تحصیلكرده روبرو هستند، می تواند چاره جایگزین برای آنها باشد، بویژه در شرایطی كه ظرفیت جذب و نگهداشت سرمایه های انسانی در این كشورها خیلی بالا نیست.
صلواتی با تاكید بر اینكه درصد كمی از ایرانی ها مهاجرت یك طرفه دارند، افزود: اگر متخصصان ایرانی در پروسه رفت و برگشت در تعامل و ارتباط با ایران باشند و بتوان شرایط این تعامل و ارتباط را تسهیل و تقویت كرد، می توان از مزایای حضور آنها در خارج از كشور بهره مند شد. علاوه بر اینها، كشور فرصت های جذب از كشورهای همسایه مانند افغانستان، عراق و تركیه را نباید دست كم و فراموش كند؛ چونكه ایران در بعضی از رشته ها و حوزه ها در خاورمیانه مزیت رقابتی دارد.
وی با بیان اینكه برمبنای آخرین آمارها، ایران بعنوان ارزان ترین مقصد گردشگری دنیا معرفی شده است، اظهار نمود: با افزایش نرخ دلاری كه رخ داده است، هزینه های آموزش عالی در ایران برای دانشجویان بین المللی در این منطقه بسیار جذاب و رقابتی شده است و بعنوان یكی از كشورهای ارزان در حوزه آموزش عالی معروف شده است.
این محقق حوزه سیاستگذاری مهاجرت، افزود: ما باید از ظرفیت صندلی های خالی آموزش عالی برای فروش خدمات آموزشی (البته با كیفیت) به دانشجویان خارجی و همین طور از ظرفیت متخصصان ایرانی خارج از كشور نیز برای ارائه این دوره های بین المللی در داخل كشور استفاده نمائیم.
منبع: كنكوری
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب